O cenzurę filmową okresu Polski Ludowej filmoznawcy i historycy pytali w ostatnich trzech dekadach zbyt rzadko – trudno w to uwierzyć, ale planowane wydarzenie jest pierwszą konferencją na ten temat. Na początku lat 90. w „Kwartalniku Filmowym” ukazał się cykl artykułów Marty Fik omawiający działalność Głównego Urzędu Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk wobec filmu z przełomu lat 60. i 70., następnie opublikowano monografię autorstwa Anny Misiak, porównującą cenzurę w PRL z amerykańskim tzw. kodeksem Haysa, a także kilkanaście artykułów o pojedynczych filmach (wielokrotnie o cenzurze pisał Piotr Śmiałowski) oraz wywiadów z twórcami, w tym cenny zbiór Błażeja Torańskiego „Knebel”,  od niedawna zaś stenogramy posiedzeń komisji cenzorskich publikuje „Pleograf”.

Dla historyków kina polskiego znaczenie zbiorów GUKPPiW, które przez lata były w opracowaniu Archiwum Akt Nowych, jest nieporównywalnie mniejsze niż dla badaczy prasy, gdyż urząd z ulicy Mysiej pełnił rolę ostatniego ogniwa długiego i złożonego procesu. Dla kinematografii o wiele istotniejsze były działania cenzury wewnętrznej, czyli instytucji związanych z kinematografią, przede wszystkim: Komisji Ocen Scenariuszy i Komisji Kolaudacyjnych. W zbiorach FINA jest około 50 procent „kosów” i kolaudacji do filmów nakręconych w Polsce Ludowej; ich znaczenie dla badań  historii kina polskiego jest bezcenne – bez względu na to, czy mamy na myśli ingerowanie w dzieło, czy jedynie ograniczanie jego rozpowszechniania.

O pierwszym wcieleniu cenzury wiemy więcej, bowiem twórcy chętnie dzielili się swymi wspomnieniami,  eksponującymi najczęściej twórczy spryt, realizowany na przykład poprzez wprowadzanie do scenariusza scen „nadwyżkowych”, tak czy owak przeznaczonych do usunięcia. Zarazem nie ulega wątpliwości, że cenzura uniemożliwiła twórcom realizację licznych projektów, a widzom odebrała szansę na obejrzenie wielu ważnych filmów, tak polskich, jak i zagranicznych. Kto decydował w poszczególnych latach o tym, jakie filmy mogły powstawać? Jakie kryteria warunkowały zgodę na rozpowszechnianie lub wpływały na decyzję o jego zakazie? O tych zagadnieniach dyskutować będą goście kameralnej konferencji naukowej, w czasie której zaprezentowane będą zakończone, trwające i planowane inicjatywy naukowe dotyczące cenzury filmowej z okresu Polski Ludowej.

Celem spotkania jest integracja działań podejmowanych przez filmoznawców, historyków oraz badaczy zajmujących się cenzurą z perspektywy innych dyscyplin, a także namysł nad możliwością poszerzenia i koordynacji rozproszonych inicjatyw w tym zakresie.

Program

Wystąpienia będą transmitowane, a w późniejszym terminie udostępnione na stałe na portalu VOD Ninateka.pl.

29 maja (poniedziałek)

godz. 17.30 Otwarcie konferencji. Projekcja filmu Myślenie magiczne, real. Jerzy Wojciech Ziembicki, 1990

godz. 18.00 Cenzura w PRL – nie tylko filmowa / dyskusja

Udział wezmą: prof. Kamila Budrowska, prof. Zbigniew Romek, prof. Dorota Skotarczak, prof. Marzena Woźniak-Łabieniec, prof. Piotr Zwierzchowski

prowadzenie: dr hab. Sebastian Ligarski

30 maja (wtorek)

godz. 9.45 Sesja referatowa  #1

dr hab. Konrad Klejsa (Uniwersytet Łódzki, FINA) Poziomy cenzury filmowej w Polsce Ludowej – propozycja konceptualizacji, perspektywy badań

dr hab. Barbara Giza (Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, FINA), mgr Adam Wyżyński (FINA) Zbiory archiwalne FINA jako źródła pozwalające odkrywać i opisywać zabiegi kontrolujące na różnych etapach produkcji filmu w okresie PRL

dr hab. Krzysztof Kornacki (Uniwersytet Gdański) Cenzura po cenzurze? Ingerencje w kopie filmowe w okresie eksploatacji (na przykładzie OIRF w Gdańsku)

godz. 12.00 Sesja referatowa #2

dr Anna Wiśniewska-Grabarczyk (Uniwersytet Łódzki) Film w poufnych materiałach szkoleniowych dla cenzorów. Rekonesans

mgr Michał Dondzik (Uniwersytet Łódzki, FINA) Oblicza cenzury filmowej. Przypadek Grzegorza Królikiewicza

dr Emil Sowiński (Uniwersytet Łódzki) Cenzura wobec filmów Studia Filmowego im. Karola Irzykowskiego z lat 1981-1984

godz. 15.00 Sesja referatowa #3

dr Mirella Kurkowska, dr Jarosław Kurkowski (Uniwersytet Warszawski) Uwagi o cenzurze obyczajowej w filmie polskim 1956-1970

dr Piotr Śmiałowski (FINA) Różne przejawy cenzury wobec odcinków serialu „Dom” Jana Łomnickiego zrealizowanych w latach 80.

mgr Jarosław Grzechowiak (Uniwersytet Łódzki) Kino „partyjnego niepokoju” z problemami, czyli przypadek filmu „Wysokie loty” Ryszarda Filipskiego

godz. 17.30 Spotkanie z Krzysztofem Magowskim, autorem filmu Tren na śmierć cenzora, prowadzi Błażej Torański, autor książki Knebel. Cenzura w PRL

godz. 18.45 Tren na śmierć cenzora, reż. Krzysztof Magowski, 1992 / pokaz pełnej wersji filmu

Wstęp

Wstęp wolny. Prosimy o rejestrację poprzez poniższe formularze.

Rejestracja na dzień pierwszy (29.05, poniedziałek)

Rejestracja na dzień drugi (30.05, wtorek)

Organizator i partnerzy

Organizator: Filmoteka Narodowa – Instytut Audiowizualny

Partnerzy: Katedra Filmu i Mediów Audiowizualnych Uniwersytetu Łódzkiego, Instytut Pamięci Narodowej, Oddział w Szczecinie