Gdańsk ’82. Festiwal, który się nie odbył
W dniach 3–9 września 2022 roku w Kinie Iluzjon miało miejsce wydarzenie„GDAŃSK’82. Festiwal, który się nie odbył“. Pokazaliśmy filmy, które po wprowadzeniu stanu wojennego zostały wycofane z dystrybucji i odłożone na półki. Przez lata czekały na premierę lub nie doczekały się jej nigdy. Publiczność w Iluzjonie zobaczyła tytuły, które mogłyby tworzyć program Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych w 1982 roku, m.in. „Przesłuchanie“ Ryszarda Bugajskiego, „Przypadek“ Krzysztofa Kieślowskiego czy „Kobietę samotną“ Agnieszki Holland.
Wspólnie przyjrzymy się temu co „półkowniki“ mogą nam powiedzieć o przeszłości, a także o teraźniejszości oraz jakie tropy interpretacyjne możemy w nich dziś odnaleźć. W trakcie festiwalu dostępny będzie wydany specjalnie z tej okazji katalog zawierający opisy filmów, ich zagadnienia problemowe oraz tekst kolaudacji Przesłuchania. We foyer kina przez miesiąc będzie można oglądać wystawę plakatów filmowych z lat 80., oraz zwycięskich prac konkursowych. Imprezę zwieńczy koncert legendarnego zespołu Lecha Janerki.
W kinie Iluzjon zaprezentujemy filmy związane z gorącym okresem przemian społeczno- politycznych, w jaki weszła Polska po sierpniu 1980. Zdecydowana większość tych tytułów stanowiłyby program Festiwal Polskich Filmów Fabularnych w 1982 roku. Profesor Tadeusz Lubelski określił ten okres w kinie genialnym sezonem. Przyniósł on przede wszystkim głośne Przesłuchanie Ryszarda Bugajskiego z najlepszą rolą Krystyny Jandy – najbardziej ostry i dotkliwy dla władzy film, którego premiera odbyła się już w nowym ustroju. Andrzej Wajda zrealizował Dantona opowiadającego o dyktaturze za Rewolucji Francuskiej, z pierwszorzędnym portretem Maksymiliana Robespierre’a w interpretacji Wojciecha Pszoniaka, niepokojąco podobnego do generała Jaruzelskiego. Wówczas powstała Kobieta samotna Agnieszki Holland – film będący gorzkim rozliczeniem socjalistycznych obietnic poprawy ludzkiego losu, z genialnymi kreacjami Marii Chwalibóg i Bogusława Lindy. Wreszcie Wielki bieg Jerzego Domaradzkiego – historia o propagandowej imprezie z lat pięćdziesiątych i manipulacjach jej organizatorów. Nawet Andrzej Barański, piewca prowincji i mistrz malowanego z bliska portretu bohaterów, nakręcił wtedy film o politycznym wydźwięku.
Obok obrazów portretujących lata pięćdziesiąte, jak Przesłuchanie, Wielki bieg, Niech cię odleci mara, zaprezentujemy te opowiadające o współczesności, na czele z Kobietą samotną i Przypadkiem Krzysztofa Kieślowskiego, zadającym pytanie o to, czy nasz los jest determinowany zewnętrznie. Oba filmy po rekonstrukcji cyfrowej wzbogacone zostały o te sceny, które w latach 80. wycięła cenzura. Współczesne filmy obrazują już nie moralny niepokój, ale rozpacz ich bohaterów. To Debiutantka Barbary Sass z kreacją Doroty Stalińskiej, Odwet Tomasza Zygadły, Gry i zabawy Tadeusza Junaka (warszawska premiera filmu, o który upomniano się po latach, odbędzie się podczas festiwalu GDAŃSK ’82), Prognoza pogody Antoniego Krauzego, Wigilia’81 Leszka Wosiewicza i Klakier Janusza Kondratiuka.
Zaprezentujemy także trzy filmy poruszające po latach milczenia zakazane tematy. Przede wszystkim Austerię Jerzego Kawalerowicza, opowiadającą o odchodzącym w XX wieku świecie tradycyjnej żydowskiej kultury, ze sceną zapowiadającą Zagładę; Dolinę Issy Tadeusza Konwickiego – film o Czesławie Miłoszu, który w 1980 roku dostał Nagrodę Nobla, ale i o wielokulturowych Kresach, kraju lat dziecinnych obu artystów; Limuzynę Daimler-Benz Filipa Bajona o życiowych wyborach, podejmowanych pod silną presją nowej ideologii oraz o przeciwstawionych sobie żywiołach: polskim i niemieckim. Dziś to może dziwić, ale wówczas poruszanie tych tematów nie było oczywiste, a pojawienie się takich filmów stanowiło dowód na wyraźną odwilż polityczną, jaka nastąpiła w tzw. Karnawale Solidarności (od sierpnia 1980 do grudnia 1981).
Zapraszamy do kina Iluzjon na pokazy filmów, debaty na z twórcami, czytanie kolaudacji Przesłuchania, podczas której doszło do dramatycznej rozmowy dobrze oddającej ówczesny podział społeczny i na wykład Profesora Krzysztof Kornackiego o kinie lat 80. Festiwal zakończy koncert Lecha Janerki, legendy lat 80., artysty, który w swoich tekstach krytykował rzeczywistość PRL oraz panujący reżim. Podczas Festiwalu dostępny będzie katalog, wydany specjalnie z tej okazji, a w nim omówienia filmów, artykuły problemowe oraz tekst kolaudacji Przesłuchania. We foyer kina przez miesiąc będzie można oglądać wystawę plakatów filmowych z lat 80., a także prace, które zwyciężyły w zorganizowanym przez FINA konkursie.
3 września (sobota)
godz. 15.30 Uroczyste otwarcie Festiwalu i towarzyszącej mu wystawy plakatów z udziałem Andrzeja Pągowskiego
godz. 16.00 Wykład profesora Krzysztofa Kornackiego naświetlający kontekst polskiego kina początku lat 80.
godz. 17.00 Przesłuchanie, reż. Ryszard Bugajski, 1982, 111 min, SALA STOLICA
godz. 19.00 Czytanie zapisu kolaudacji Przesłuchania pod opieką Michała Szcześniaka, SALA STOLICA
godz. 20.00 „Grudniowe gadanie” – spotkanie z twórcami Przesłuchania, Jackiem Petryckim i Adamem Ferencym, prowadzi Mateusz Werner
4 września (niedziela)
godz. 15.00 Limuzyna Daimler-Benz, reż. Filip Bajon, 1981, 91 min, SALA STOLICA
godz. 16.35 Dolina Issy, reż. Tadeusz Konwicki, 1982, 110 min, SALA STOLICA
godz. 18.30 Austeria, reż. Jerzy Kawalerowicz, 1982, 102 min, SALA STOLICA
godz. 20.15 „Niepokojąca przeszłość” w filmach Kawalerowicza, Bajona i Konwickiego – spotkanie prowadzi Mikołaj Mirowski. Wśród gości Ewa Domańska, Filip Bajon, Piotr Bajor i Jerzy Łukaszewicz
5 września (poniedziałek)
godz. 16.00 Klakier, reż. Janusz Kondratiuk, 1982, 88 min (pokaz dodatkowy), SALA MAŁA CZARNA
godz. 17.30 Odwet, reż. Tomasz Zygadło, 1982, 96 min (pokaz dodatkowy), SALA MAŁA CZARNA
godz. 19.10 Gry i zabawy, reż. Tadeusz Junak, 1982, 73 min, Warszawska premiera filmu, SALA STOLICA
godz. 20.30 „Jak się czuło społeczeństwo” – rozmowa o filmach Janusza Kondratiuka, Tomasza Zygadły i Tadeusza Junaka. Prowadzi Michał Dondzik. Wśród gości Krzysztof Zanussi, Jacek Zygadło i Małgorzata Potocka
6 września (wtorek)
godz. 16.00 Prognoza pogody, reż. Antoni Krauze, 1982, 86 min (pokaz dodatkowy), SALA MAŁA CZARNA
godz. 17.30 Kobieta samotna, reż. Agnieszka Holland, 1981, 92 min, SALA STOLICA
godz. 17.40 Debiutantka, reż. Barbara Sass, 102 min, SALA STOLICA
godz. 19.10 Krzyk, reż. Barbara Sass, 1982, 88 min, SALA STOLICA
godz. 21.00„Kobiecy punkt widzenia” – rozmowa Mikołaja Mirowskiego z Dorotą Stalińską
7 września (środa)
godz. 16.00 Wigilia ’81, reż. Leszek Wosiewicz, 54 min, 1982, Polska
godz. 17.00 Niech cię odleci mara, reż. Andrzej Barański, 1982, 98 min
godz. 18.50 Wielki bieg, reż. Jerzy Domaradzki, 1981, 99 min
godz. 20.30 „O polityce na rozmaite sposoby” – spotkanie prowadzi Michał Dondzik. Wśród gości Jerzy Domaradzki, Ewa Błaszczyk i Andrzej Barański
8 września (czwartek)
godz. 15.00 Promocja nowego numeru „Pleografu”. Spotkanie prowadzi Mikołaj Mirowski, redaktor naczelny pisma. Goście: Natasza Korczarowska-Różycka,
Krzysztof Kornacki, Paweł Jaskulski. SALA STOLICA
godz. 16.00 Przypadek, reż. Krzysztof Kieślowski, 1981, 122 min, SALA STOLICA
godz. 18.00 Danton, reż. Andrzej Wajda, 1982, 136 min, SALA STOLICA
godz. 20.15 „Przypadek w historii”. Rozmowę prowadzi Mateusz Werner. Wśród gości prof. Krzysztof Kornacki i Bogusława Pawelec
9 września (piątek)
godz. 19.00 Koncert Lecha Janerki; SALA STOLICA
Wystawa towarzysząca wydarzeniu GDAŃSK ’82. Festiwal, który się nie odbył przypominającemu wybitne produkcje ostatniego roku przed wprowadzeniem stanu wojennego. Część z nich przeszła do historii kina, część jest zapisem emocji okresu „karnawału Solidarności”. Podobnie było z plakatami stworzonymi do obrazów filmowych.
Tradycją polskich twórców plakatów, od lat czterdziestych po osiemdziesiąte, był ścisły związek z Polską Szkołą Filmową, później kinem moralnego niepokoju, a przed wszystkim głębokie porozumienie pokoleniowe związane z życiem w systemowej opresji. Tak jak w literaturze Polacy czytali między wierszami, tak w odbiorze plakatów zrozumiały dla wszystkich był skrót, symbol czy parabola. Polski plakat był nie tylko znakomitą graficznie ilustracją, ale streszczeniem i podsumowaniem. Autorami byli twórcy Polskiej Szkoły Plakatu, jak zaliczany do niej Franciszek Starowieyski, Jakub Erol czy też wybitni uczniowie wielkich mistrzów, jak Andrzej Pągowski i Leszek Drzewiński, którzy wyszli z pracowni Waldemara Świerzego.
W promującym wystawę plakacie do filmu Przesłuchanie Ryszarda Bugajskiego, Andrzej Pągowski wkomponował wyłaniającą się z nicości twarz Stalina. Złowrogi profil zbudowany z braku kreski i koloru brutalnie wdziera się w rysunek twarzy głównej bohaterki. W ten sposób symbolicznie odejmuje jej tożsamość i podmiotowość, tak jakby rósł w siłę nasycając się wymazaniem jej własnego człowieczeństwa i pochłanianiem resztek jej godności.
Kuratorką wystawy jest Agnieszka Bebłowska-Bednarkiewicz.
Miejsce i czas
Wystawa miała miejsce w Warszawie, w Kinie Iluzjon dniach od 3 do 28 września 2022 oraz w Gdyni w Teatrze Muzycznym (pl. Grunwaldzki 1) od 12 do 17 września 2022.
Zakończył się „Gdańsk ’82 – festiwal, który się nie odbył”
Głównym celem festiwalu było przywołanie momentu historycznego, przywrócenie pamięci o twórcach i filmach ocenzurowanych. Dzięki widzom przekonaliśmy się, że nasz pomysł był strzałem w dziesiątkę – podsumowanie zakończonego w piątek przeglądu „Gdańsk ’82. Festiwal, który się nie odbył”
Wyjątkowym koncertem Lecha Janerki zakończyliśmy w piątek „Gdańsk ’82 – festiwal, który się nie odbył”. Zainteresowanie wydarzeniem sygnowanym przez Filmotekę Narodową – Instytut Audiowizualny prezentującym wybitne dzieła tego „genialnego” sezonu przeszło nasze najśmielsze oczekiwania. Festiwal odwiedziło prawie 1600 osób. Głównym celem festiwalu było przywołanie tamtego momentu historycznego, przywrócenie pamięci o twórcach i filmach ocenzurowanych, wysłuchanie świadków tamtych wydarzeń i zainteresowanie nimi młodych widzów. Dzięki widzom przekonaliśmy się, że nasz pomysł był strzałem w dziesiątkę.
Dzieła słynne i dzieła zapomniane
Pokazaliśmy w sumie 17 dzieł tamtego okresu. Na dużym ekranie podczas ostatniego tygodnia można było zobaczyć słynne Przesłuchanie Ryszarda Bugajskiego, Przypadek Krzysztofa Kieślowskiego czy Kobietę samotną Agnieszki Holland. Dwa ostatnie filmy pokazaliśmy w wersjach integralnych, zawierające sceny wycięte przez cenzurę. Poza prezentacją filmów, które doczekały się rekonstrukcji, zaprezentowaliśmy obrazy, które po dziś dzień nie doczekały się digitalizacji, przez co wciąż znajdują się na marginesie polskiej kinematografii. W ramach festiwalu odbył się, historyczny, bo pierwszy po 40 latach, warszawski pokaz Gier i zabaw Tadeusza Junaka. Z taśmy 35 mm zostały wyświetlone filmy Jerzego Domaradzkiego, Andrzeja Barańskiego, Tomasza Zygadły czy Janusza Kondratiuka. W wydarzeniu wzięli udział wybitni aktorzy (m.in. Małgorzata Potocka, Adam Ferency, Dorota Stalińska, Ewa Błaszczyk, Ewa Domańska, Piotr Bajor), reżyserzy (m.in. Filip Bajon, Jerzy Domaradzki, Andrzej Barański) oraz autorzy zdjęć (m.in. Jacek Petrycki, Ryszard Lenczewski, Jacek Zygadło).
Wykłady, wystawa i czytanie performatywne
Jednym z najciekawszych wydarzeń festiwalu było czytanie performatywne znajdującej się w zbiorach FINA kolaudacji Przesłuchania Ryszarda Bugajskiego, wyreżyserowane przez Michała Szcześniaka. Udział w tym filmotecznym wydarzeniu teatralnym wzięli m.in: Adam Ferency, Modest Ruciński, Andrzej Mastalerz, Lech Łotocki, Maria Ciunelis.
Ważnym aspektem festiwalu „Gdańsk ’82. Festiwal, który się nie odbył” była również edukacja i popularyzacja historii polskiego filmu. Wykład o kinie lat 80. wygłosił filmoznawca UG profesor Krzysztof Kornacki, Zaprezentowaliśmy również wybrane plakaty do filmów tego czasu. Wystawę plakatów uświetnił swoją obecnością współtwórca polskiej szkoły plakatu Andrzej Pągowski.
Publikacje
Polecamy również bogato ilustrowany katalog towarzyszący wystawie, w którym znalazły się analizy filmów pokazywanych w trakcie przeglądu, a także artykuły dotyczące wybranej problematyki poruszanej podczas festiwalu autorstwa prof. Konrada Klejsy, prof. Krzysztofa Kornackiego czy dr Mateusza Wernera. Zaprezentowano w niej również niepublikowane wcześniej dokumenty z archiwum FINA.
Z okazji przeglądu ukazał się również najnowszy numer internetowego czasopisma „Pleograf. Historyczno-filmowy kwartalnik Filmoteki Narodowej” poświęcony filmom, które mogły znaleźć się na festiwalu w 1982 roku m.in. artykuły profesor Doroty Skotarczak czy profesor Nataszy Korczarowskiej-Różyckiej. W numerze można przeczytać również wywiady z Agnieszką Holland (dot. m.in. pokazywanego podczas festiwalu filmu Kobieta samotna) i Filipem Bajonem. Najnowszy numer „Pleografu” dostępny jest bezpłatnie na stronie pisma.
Rejestracje wideo na Ninatece
Performatywne czytanie kolaudacji Przesłuchania oraz i nagrania dyskusji towarzyszącym pokazom filmów, można zobaczyć na prowadzonym przez FINA portalu ninateka.pl.
Zdjęcia: Marcin Oliva Soto / FINA
Występ Lecha Janerki, będący częścią wydarzenia „Gdańsk ’82. Festiwal, który się nie odbył”, okazał się nie lada gratką dla fanów muzyka, nieczęsto grającego na żywo w ostatnich latach w Warszawie. Koncert obfitował w piosenki z dwóch pierwszych płyt artysty, nagranych w połowie lat 80., debiutanckiego albumu grupy Klaus Mitffoch (1984) oraz płyty Historia podwodna z 1986 roku, pierwszego solowego albumu Janerki. W czasie 1,5-godzinnego występu usłyszeliśmy takie utwory jak Strzeż się tych miejsc, Jak w niebie, Wyobraź sobie, Ta zabawa nie jest dla dziewczynek, Lola (chce zmieniać świat), Jezu jak się ciesze, Niewole, Klus Mitroh, Śmielej czy Ogniowe strzelby. Lech Janerka był w świetnej formie. Zabawa była przednia do tego stopnia, że na specjalne życzenie artysty jego zespół został… wybuczany przez publiczność. Pogratulować dystansu do siebie. 100 lat Lechu!
Zdjęcia: Marcin Oliva Soto / FINA
W przygotowanej, przez FINA, publikacji pt. Gdańsk ’82. Festiwal, który się nie odbył, przedstawiamy filmy, które zostały zaprezentowane na naszym wrześniowym festiwalu o tej samej nazwie. Znajdą w niej Państwo opisy filmoznawcze obrazów znanych polskich reżyserów, które powstały w latach 1981–82. Zapewne zostałyby one zgłoszone do konkursu Festiwalu Polskich Filmów Fabularnych Gdańsk 1982 gdyby nie stan wojenny, który przerwał ciągłość tego (jak i wielu innych) wydarzenia. Niektóre z nich pokazano dopiero na FPFF w roku 1984 (pierwszym po stanie wojennym), inne w ogóle nie były rozpowszechniane i na wiele lat trafiły na półki.
SPIS TREŚCI | PDF
Książka jest do nabycia m.in. w sklepie FINA.
Organizator: Filmoteka Narodowa – Instytut Audiowizualny, Kino Iluzjon, Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego
Patroni medialni: TVP Kultura, TVP Historia, Filmweb, KINO, Presto Filmowe, Radio Wnet